Νάρθηκες: Το καλύτερο μέσο προστασίας από αθλητικούς τραυματισμούς;
Γράφει η Αγγελική Τζωρτζακάκη
Αδιαμφισβήτητα, ο αθλητισμός συμβάλλει στη σωματική και ψυχική ενδυνάμωση του ατόμου. Μέσω αυτού, ενισχύεται η υγεία και η ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Ωστόσο, παρά τα τεράστια οφέλη του αθλητισμού στη γενική υγεία, υπάρχουν και αρνητικά σημεία, με κυριότερα τα περιστατικά τραυματισμών, ειδικότερα στη στοματοπροσωπική περιοχή. Για την αποφυγή, λοιπόν, τραυματισμών στην περιοχή της κεφαλής, έχουν σχεδιαστεί ειδικοί προστατευτικοί στοματικοί αθλητικοί νάρθηκες («mouthguards»).
-Σχετικά με το τραύμα
Ολοένα και αυξάνονται τα περιστατικά τραυματισμού στη στοματοπροσωπική περιοχή λόγω του αθλητισμού. Γενικά, τραύματα στη στοματοπροσωπική περιοχή θεωρούνται αυτά των οδοντικών ιστών, των μαλακών μορίων (δηλαδή χείλη, ούλα και γλώσσα), καθώς και αυτά των οστών των γνάθων και της κροταφογναθικής άρθρωσης1,2. Τα τραύματα που αφορούν τους οδοντικούς ιστούς είναι τα πιο συνηθισμένα και αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό. Ωστόσο, ανάλογα με το είδος του αθλήματος, διαφέρει το ποσοστό τραυματισμών που παρατηρούνται και, κατ’ επέκταση, η ανάγκη ή μη χρήσης προστατευτικού νάρθηκα1.
Αθλήματα επαφής, μαχητικά αθλήματα και αυτά που χρησιμοποιούν ειδικό εξοπλισμό (μπαστούνια κτλ) , ευνοούν τους τραυματισμούς. Τα πιο συνηθισμένα παραδείγματα είναι η πυγμαχία, το rugby, η πάλη, οι πολεμικές τέχνες (martial arts), η καλαθοσφαίριση κ.λπ. Αυτοί οι τραυματισμοί εμφανίζονται κυρίως σε αγόρια και λιγότερο σε κορίτσια, λόγω της μεγαλύτερης συμμετοχής των πρώτων στα παραπάνω αθλήματα. Επίσης, εκδηλώνονται κυρίως σε μικρές ηλικίες, δηλαδή σε παιδιά και εφήβους, ενώ λιγότερο συχνά παρατηρούνται σε μεγαλύτερους αθλητές. Μάλιστα, έχει δειχθεί ότι το 90% των οδοντικών τραυμάτων λόγω αθλητισμού εμφανίζεται μέχρι την ηλικία των 19 ετών, ενώ το ποσοστό μειώνεται σε ηλικίες άνω των 20 ετών. Οι επαγγελματίες τραυματίζονται συχνότερα από τους ερασιτέχνες αθλητές, λόγω της μεγαλύτερης έντασης και του άγχους κατά τη διάρκεια των προπονήσεων και των αγώνων.
Τέλος, ανατομικοί λόγοι όπως η χειλική απόκλιση των άνω προσθίων δοντιών και η αδυναμία σύγκλεισης των χειλέων ευνοούν τις αθλητικές κακώσεις.
-Σχετικά με τους νάρθηκες προστασίας
Για την πρόληψη από αθλητικούς τραυματισμούς στη στοματοπροσωπική περιοχή, δημιουργήθηκαν προστατευτικοί νάρθηκες. Η κατασκευή τους ξεκίνησε τον 19ο αιώνα από τον οδοντίατρο Woolf Krause, με σκοπό την προστασία από τραύματα στα μαλακά μόρια της κεφαλής για όσους ασχολούνταν με το μποξ1. Πρόκειται για κινητές, ελαστικές συσκευές, των οποίων η κύρια λειτουργία είναι η απορρόφηση και κατανομή των δυνάμεων ομοιόμορφα, προστατεύοντας έτσι τους οδοντικούς, μαλακούς και σκελετικούς ιστούς από τραύματα2.
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αθλητικών ναρθήκων:
Stock mouthguards ή αλλιώς προκατασκευασμένοι αθλητικοί νάρθηκες, οι οποίοι δεν επιδέχονται τροποποιήσεις.
Boil-and-bite mouthguards, όπου χρησιμοποιείται θερμοπλαστικό υλικό που ζεσταίνεται και, δαγκώνοντάς το, καταγράφεται το οδοντικό τόξο του αθλητή.
Custom-made sports mouthguards (CSMs) ή εξατομικευμένοι στοματικοί νάρθηκες προστασίας άθλησης, οι οποίοι κατασκευάζονται εξατομικευμένα για τον κάθε αθλητή με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές.
Από τα παραπάνω είδη, ο εξατομικευμένος νάρθηκας προτιμάται λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει έναντι των άλλων δύο, τα οποία δεν προσφέρουν ικανοποιητική σταθερότητα και προστασία. Αντίθετα, ο εξατομικευμένος νάρθηκας έχει καλύτερη συγκράτηση και κατανέμει τις δυνάμεις πιο αποτελεσματικά, ενώ δεν εμποδίζει την ομιλία, την αναπνοή και την απόδοση του αθλητή..
Οι νάρθηκες κατασκευάζονται ώστε να παρουσιάζουν αντοχή, αντίσταση στην παραμόρφωση, και να μην εμποδίζουν βασικές λειτουργίες (ομιλία και αναπνοή). Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, ότι η κατασκευή τους στοχεύει στο να μην μειώνεται η απόδοση των αθλητών. Κάποιες μελέτες μάλιστα έχουν δείξει ότι μπορεί να τη βελτιώνουν σε μικρό βαθμό, αν και οι απόψεις διίστανται. Επίσης, δεν υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση για το πόσο προστατεύουν από τραυματισμούς στον εγκέφαλο, με πιο συχνό αυτόν της εγκεφαλικής διάσεισης. Ωστόσο, φαίνεται πως η χρήση τους μπορεί να προσφέρει κάποια προστασία από τέτοιου είδους τραυματισμούς.
Όπως γίνεται αντιληπτό, υπάρχουν προδιαγραφές και κανόνες που πρέπει να τηρούνται κατά την κατασκευή και παράδοση των εξατομικευμένων ναρθήκων προστασίας άθλησης. Αρχικά, λαμβάνεται αποτύπωμα από τον οδοντίατρο και αυτό αποστέλλεται στον οδοντοτεχνίτη για κατασκευή. Το υλικό κατασκευής πρέπει να είναι πολυμερές (π.χ. EVA) και να είναι αόσμο, άγευστο και εγκεκριμένο από τους αρμόδιους φορείς.
Ο καθαρισμός του νάρθηκα πραγματοποιείται από τον οδοντίατρο με συσκευές υπερήχων και ειδικά απολυμαντικά μέσα. Η διατήρησή του καθαρού από τον αθλητή γίνεται με μαλακή οδοντόβουρτσα και ουδέτερο σαπούνι ή με ειδικές καθαριστικές ταμπλέτες.
Συνοψίζοντας, οι τραυματισμοί στη στοματοπροσωπική περιοχή στον αθλητισμό είναι συχνοί και αυξάνονται λόγω της ενασχόλησης με αθλήματα επαφής. Η χρήση νάρθηκα είναι σημαντικό μέσο πρόληψης και πρέπει να ενθαρρύνεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Mordini et al. Sport and Dental Traumatology: Surgical Solutions and Prevention. Dent. J. 2021, 9, 33.
2. Avgerinos et al. Position Statement and Recommendations for Custom-Made Sport Mouthguards. Dent Traumatol. 2024 Nov 22.